O ochronę środowiska naturalnego Warszawa troszczy się od wieków. Jednym z największych wynalazków w stolicy Polski jest kompleks stacji filtrujących, który od wielu lat dostarcza wodę mieszkańcom i ratuje ekologię.
Stołeczne filtry wody znajdują się przy ulicy Koszykowej 81 w Warszawie i obejmują ogromny obszar rozciągający się na ulicach Koszykowej, Krzywickiego, Filtrowej i Raszyńskiej. Kompleks zakładów filtracyjnych jest częścią stołecznego systemu wodociągowo-kanalizacyjnego. Zakład uznawany jest nie tylko za źródło wody w Warszawie, ale także za zabytek historyczny. W naszym artykule na stronie warsaw-name.eu opowiemy Wam o najciekawszych faktach i historii Zespołu Stacji Filtrów w Warszawie.
Informacje historyczne i przyczyny powstania kompleksu
Z chwilą powstania Warszawy pierwsi mieszkańcy miasta musieli czerpać wodę ze źródeł, jezior i stawów. Przepływająca przez miasto Wisła była największym i najbardziej dostępnym źródłem wody dla mieszkańców Warszawy. Pierwsze studnie w Warszawie pojawiły się dopiero pod koniec piętnastego wieku. W 1476 roku przy ulicy Nalewki zaczęto gromadzić wodę w specjalnych zbiornikach, które miejscowi nazywali „nalewkami”.
W 1561 roku powstał pierwszy akwedukt w obrębie Starej Warszawy (specjalna budowla służąca do doprowadzania wody do osiedli lub nawadnianych pól z wyżej położonych terenów), a w Nowej Warszawie dopiero w 1600 roku. Do końca osiemnastego wieku w mieście powstało kilka lokalnych systemów wodociągowych, zlokalizowanych najczęściej na terenie pałaców i ogrodów. Korzystali z nich głównie wysocy urzędnicy.
Najbardziej znaczącym dla Warszawy projektem był ten autorstwa Feliksa Pancerza z połowy lat 40. XIX wieku. Znany polski inżynier stworzył pierwszą kamienną studnię, którą usytuowali w korycie rzeki, pompy parowe oraz pierwszy w stolicy zbiornik wodny. Już w 1851 roku Mikołaj I wydał nakaz budowy sieci wodociągowej w stolicy Polski. Za projekt i budowę wodociągu odpowiedzialny był polski architekt Henryk Marconi.
Budowa pierwszego wodociągu w Warszawie rozpoczęła się w 1852 roku. I trzy lata później w mieście został uruchomiony system wodociągowy. Wodę czerpano z Wisły do filtrów powolnych, skąd pompowano ją do zbiornika znajdującego się w Ogrodzie Saskim. Stamtąd woda trafiała do rurociągów żeliwnych. Po pewnym czasie eksploatacji stwierdzono, że system wodociągowy nie zaspokajał potrzeb szybko rozwijającego się miasta. Wiadomo też, że woda z pierwszego warszawskiego wodociągu nie spełniała norm jakościowych. Dlatego też Warszawa zdecydowała się na przebudowę wodociągu, dostosowując go do potrzeb mieszkańców.
Budowa stacji filtrów
Pomysł stworzenia nowoczesnego systemu wodociągowo-kanalizacyjnego w Warszawie należy do ówczesnego burmistrza miasta Sokrata Starynkiewicza. Projekt autorstwa słynnego angielskiego inżyniera Williama Lindleya spełniał wszystkie potrzeby Warszawy. W 1881 roku projekt budowy nowoczesnego systemu wodociągowego w stolicy Polski został ostatecznie zatwierdzony. Prace budowlane rozpoczęły się w 1883 roku. Podczas budowania byli wykorzystywane wszystkie najlepsze i najbardziej innowacyjne materiały tamtych czasów. Najlepszym dowodem na wysoką jakość materiałów i rozwiązań zastosowanych w dziewiętnastym wieku jest fakt, że kompleks zachował się w doskonałym stanie do dnia dzisiejszego.
Podczas budowy nowoczesnego systemu wodociągowo-kanalizacyjnego w Warszawie, lokalna sieć wodociągowa została podzielona na Górne i Dolne Miasto. W ten sposób w stolicy Polski udało się zapewnić stabilne dostawy wody do wszystkich dzielnic miasta. Warszawa zaczęła spełniać wymogi dużego miasta, a to spowodowało jeszcze większy rozwój stolicy.
II wojna światowa i jej wpływ na zaopatrzenie w wodę w Warszawie
Budowa nowoczesnego systemu wodociągowego w Warszawie była prawdziwym odkryciem w Polsce. Do wybuchu II wojny światowej Zespół Stacji Filtrów działał stabilnie, stale się rozbudowując, by zaspokoić wszystkie potrzeby mieszkańców miasta. Druga wojna światowa była niszcząca dla stolicy Polski, a zwłaszcza dla Zespołu Stacji Filtrów.
We wrześniu 1939 roku, podczas obrony Warszawy, wiele budynków Stacji Filtrów zostało poważnie uszkodzonych przez bomby lotnicze. Woda zalała Wydział Szybkich Filtrów oraz wszystkie urządzenia i pompy elektryczne odpowiedzialne za filtrację wody. 24 września tego samego roku w Warszawie całkowicie wstrzymano dostawy wody z powodu uszkodzonych rur. Pracę sieci wodociągowej udało się przywrócić w październiku 1939 roku. W tym czasie sieć wodociągowa była uszkodzona w 586 miejscach. Naprawa wszystkich uszkodzeń trwała do 1941 roku.
W 1942 roku Zespół Stacji Filtrów został ponownie poważnie uszkodzony w wyniku radzieckich nalotów na Warszawę. Po zniszczeniu getta warszawskiego prawie sto kilometrów sieci wodociągowej zostało całkowicie wyłączone z użytkowania. W czasie Powstania Warszawskiego stacja nadal działała dzięki polskim robotnikom, którzy nie dopuścili do wstrzymania przez władze niemieckie dostaw wody do miasta. Nie było to możliwe z przyczyn technicznych, ale całkowite odcięcie wody w Warszawie mogłoby doprowadzić do prawdziwej katastrofy.
Już w sierpniu 1944 roku do warszawskich wodociągów wpompowano rekordową ilość wody na ten moment. Jakość wody była jednak wątpliwa, gdyż płynęła ona przez uszkodzone rury i zniszczone kanały uliczne. Stopniowo zaczęto przywracać dostawy wody w Warszawie, a kilka miesięcy później wodę zaczęły otrzymywać trzecie piętra budynków i wyższe.
Po powstaniu warszawskim wojska niemieckie splądrowały Zespół Stacji Filtrów i zabrały większość maszyn i nowoczesnych urządzeń. W 20% zniszczone zostały pomieszczenia z pompami. W miejscu filtrów powolnych Niemcy wybudowali stajnie, czyniąc je całkowicie nieprzydatnymi do zaopatrzenia w wodę.
Odtworzenie zespołu
Po II wojnie światowej warszawski system wodociągowy został odbudowany pod koniec maja 1945 roku. Do sieci została wprowadzona wystarczająca ilość wody, aby zaspokoić potrzeby miasta, jednak w wielu miejscach występowały sytuacje awaryjne, które wstrzymywały proces przywracania dostaw wody. Dlatego w stolicy Polski zdecydowano się na zainstalowanie improwizowanego wodociągu na drewnianym moście. Następnie w Warszawie został zbudowany praski wodociąg, który został oddany do użytku w 1964 roku. Tym samym Zespół Stacji Filtrów przestał być jedyną instytucją w Warszawie, która dostarczała wodę do miasta.
Na początku dwudziestego pierwszego wieku Zespół Stacji Filtrów został znacznie rozbudowany. W szczególności w 2010 roku zakończono budowę instalacji ozonowania pośredniego i filtracji wody z węglem aktywnym. Nowa instalacja pozwoliła na zmniejszenie o połowę dawki dwutlenku chloru stosowanego do dezynfekcji wody. Wpłynęło to pozytywnie na jakość wody oraz poprawiło jej smak i zapach.
Ekologiczne wdrożenia
Zespół zakładów filtracyjnych w Warszawie to nie tylko inwestycja komunalna i przemysłowa, ale także ośrodek ekologiczny, który walczy o zachowanie środowiska naturalnego. Kompleks nazywany jest zieloną strefą miasta, ponieważ odpowiada również za wentylację i oczyszczanie powietrza w sercu Warszawy.
Na terenie kompleksu znajduje się aleja obsadzona 100-letnimi platanami, a także pomniki przyrody, takie jak cis wielopniowy i kasztanowiec zwyczajny. Zespół Stacji Filtrów w Warszawie odgrywa ważną rolę w życiu miasta.
Ponadto Zespół Stacji Filtrów jest otwarty dla zwiedzających: mieści się w nim unikatowe Muzeum Wodociągów i Kanalizacji, w którym można zobaczyć fragmenty pierwszego warszawskiego wodociągu i szereg innych zabytkowych urządzeń.
